Αισθητηριακή Ολοκλήρωση και Αυτισμός

Η Αισθητηριακή Ολοκλήρωση (Α.Ο.) αναφέρεται σε μία φυσιολογική λειτουργία χάρη στην οποία της οποίας ο εγκέφαλος επεξεργάζεται και οργανώνει τα ερεθίσματα που λαμβάνει από τις αισθήσεις, το σώμα, και το περιβάλλον μας. Συμβαίνει αυτόματα, χωρίς καμία προσπάθεια από εμάς, ως διαδικασία στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα  όταν λαμβάνουμε αισθητηριακές πληροφορίες και επιτυγχάνεται.

Η ορθή πρόσληψη, επεξεργασία και ερμηνεία των ερεθισμάτων που υπάρχουν στο περιβάλλον, αποτελούν την ικανότητα του εγκεφάλου. Μπορούμε να ανταποκρινόμαστε άμεσα και με επαρκή τρόπο σε αυτά τα ερεθίσματα, αλληλεπιδρώντας με το περιβάλλον.
Ολόκληρο το σώμα μας, αλλά και τα μάτια και τα αυτιά μας, λαμβάνουν αυτά τα ερεθίσματα ως αισθητηριακές πληροφορίες.

Ο ρόλος του εγκεφάλου, είναι να εντοπίζει, ταξινομεί και να κατευθύνει τις αισθήσεις. Στην περίπτωση κατά την οποία οι αισθήσεις λειτουργούν οργανωμένα, ο εγκέφαλος δύναται να επιτύχει την αντίληψη, τη μάθηση και την κατάλληλη συμπεριφορά. 

Τα αισθητηριακά συστήματα και οι λειτουργίες τους

Οι πέντε γνωστές αισθήσεις είναι η όραση, η ακοή, η αφή, η γεύση και η όσφρηση. Ωστόσο, υπάρχουν όμως άλλες δύο πολύ βασικές αισθήσεις στην θεωρία της Α.Ο., η ιδιοδεκτικότητα και η αίσθηση που δεχόμαστε από το αιθουσαίο σύστημα. Στην αισθητηριακή ολοκλήρωση, αναφερόμαστε ιδιαίτερα στις τρεις από τις αρχικά προαναφερθείσες  αισθήσεις, στην αφή, στην ιδιοδεκτικότητα και στην αιθουσαία αίσθηση. Αυτό δεν ανακαλεί το γεγονός ότι οι άλλες δεν θεωρούνται εξίσου σημαντικές.

> Απτικό σύστημα / αφή:

Με το απτικό σύστημα  μπορούμε να διακρίνουμε αντικείμενα χωρίς τη βοήθεια της όρασης,ή και να αποφεύγουμε κάτι επικίνδυνο.  Η ολοκλήρωση αυτής της αίσθησης,  είναι πολύ σημαντική για την ανάπτυξη της συνειδητότητας του σώματος, τις λεπτές δεξιότητες και την αίσθηση άνεσης με την αλληλεπίδραση των αγγιγμάτων. Αποτελεί ένα από τα βασικά συστήματα για τη συναισθηματική ανάπτυξη του ατόμου.

> Αιθουσαίο σύστημα / αιθουσαία αίσθηση:

Το αιθουσαίο σύστημα περιλαμβάνει τους αισθητηριακούς υποδοχείς στο εσωτερικό του αυτιού. Είναι υπεύθυνο για την αποστολή πληροφοριών , αναφορικά με την κίνηση , την ταχύτητα και την θέση του κεφαλιού. Επιπλέον, μπορεί να αναπτύξει και να διατηρήσει την ισορροπία, καθώς και τον συντονισμό των κινήσεων ματιών και κεφαλιού, την ασφάλεια της κίνησης και την διατήρηση της προσοχής του ατόμου.

> Ιδιοδεκτικό σύστημα / ιδιοδεκτικότητα:

Οι αισθητηριακοί υποδοχείς για το ιδιοδεκτικό σύστημα βρίσκονται στους μύες και στις αρθρώσεις. Παρέχει πληροφορίες για τη θέση του σώματός μας στον χώρο, αλλά και τη σχέση των μελών του σώματός μας μεταξύ τους. Μπορούμε να γνωρίζουμε που είναι τα μέλη του σώματός μας και πώς κινούνται ακόμη και χωρίς να βλέπουμε.  Για παράδειγμα, μπορούμε να κατεβούμε τις σκάλες  χωρίς να έχουμε οπτική επαφή.

Δυσλειτουργία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης

Όλοι έχουμε αισθητηριακές ιδιαιτερότητες. Αυτό μπορεί να εκφραστεί με τα ακόλουθα παραδείγματα, όπως: η δυσανεξία σε κάποιες τροφές, η ναυτία στο καράβι, κ.α..  Παρ’ όλα αυτά, δεν μπορεί ένα άτομο να χαρακτηριστεί ως δυσλειτουργικό όσον αφορά στην Αισθητηριακή Ολοκλήρωση, επειδή αυτές είναι μεμονωμένες αντιδράσεις, οι οποίες εμφαίνονται σε ένα πλαίσιο φυσιολογικών αντιδράσεων.  Όταν το άτομο, δεν μπορεί να συμμετέχει λειτουργικά στην καθημερινότητά του, αυτό μπορεί να μεταφραστεί ως  δυσλειτουργία της Α.Ο., η οποία είναι η δυσκολία επεξεργασίας των αισθητηριακών εισερχομένων πληροφοριών.

Υπάρχουν πάρα πολλές αντιδράσεις όταν ισχύει μία δυσλειτουργία Α.Ο.. Πολύ συχνά έχουν και μεγάλη ένταση, με συνέπεια έντονη συναισθηματική αντίδραση στο παιδί.  Πολλές από τις συμπεριφορές παιδιών με αυτισμό, δείχνουν ότι έχουν εμφανείς δυσκολίες στην Α.Ο., καθώς επίσης ότι πολλές από τις συμπεριφορές τους είναι απόρροια διαταραχών Α.Ο.. Επιπλέον, πολλά από τα παιδιά με αυτισμό εμφανίζουν  υπερευαισθησία σε ακίνδυνα ερεθίσματα με αποτέλεσμα να αντιδρούν με   υπερβολικό ή/και αδόκιμο τρόπο ή να είναι αμυντικά σε αυτά. Ένα παράδειγμα που μπορεί να παρατεθεί είναι ο ήχος της κόρνας, τον οποίο τα παιδιά με αυτισμό προσπαθούν να αποφύγουν κλείνοντας τα αυτιά τους.  Υπάρχει όμως και η αντιθετη αντίδραση,  πολλά παιδιά με αυτισμό να εκδηλώνουν υποευαισθησία δηλαδή μειωμένη αντίδραση σε ερεθίσματα και να αναζητούν πολύ έντονες δραστηριότητες.

Αισθητηριακά συστήματα και ενδείξεις διαταραχής της Α.Ο.

Οι δυσκολίες αισθητηριακής ολοκλήρωσης, έχουν ως αποτέλεσμα τα παιδιά με αυτισμό να παρουσιάσουν εμφανίζουν διάφορες συμπεριφορές.  Κάποιες από αυτές τις συμπεριφορές εκδηλώνονται λόγω υπερευαισθησίας, δηλαδή την υπερβολική αντίδραση σε ακίνδυνα ερεθίσματα, αλλά και άλλες λόγω υποευαισθησίας, δηλαδή τη μειωμένη αντίδραση σε ερεθίσματα.  Αυτές οι  συμπεριφορές μπορούν να είναι οι ακόλουθες:

> Απτικό σύστημα:

Δεν θέλει να επαφίεται σωματικά, αλλά αποφεύγει επίσης και τα διάφορα υλικά όπως: πλαστελίνη, δαχτυλομπογιές. Στις καθημερινές δραστηριότητες, μπορεί να κλάψει, μπορεί να προσπαθήσει να τις αποφύγει. Δεν θέλει να φορά συγκεκριμένα παπούτσια ή ρούχα.
Από την άλλη πλευρά, μπορεί να παρουσιάζει και το ακριβώς αντίθετο: να επιθυμεί σε έντονο βαθμό τη σωματική επαφή, δεν μπορεί να αντιληφθεί τη θερμότητα ή τον πόνο, προτιμά να μένει χωρίς παπούτσια και να αυτοτραυματίζεται. 

> Ιδιοδεκτικό σύστημα:    

Αποφεύγει τις δραστηριότητες με ένταση, το σήκωμα βαριών αντικειμένων, κουράζεται εύκολα, σκοντάφτει πάνω σε σταθερά αντικείμενα. Δυσκολεύεται να αντιληφθεί τη θέση του σώματός του στο χώρο και να κάνει κινήσεις με ευκολία χωρίς οπτική επαφή. Δεν ελέγχει πάντα τη δύναμή του και παρουσιάζει ελλιπή συντονισμό των κινήσεων.

> Οπτικό σύστημα:     

Δεν αντέχει το έντονο φως και αποφεύγει την επαφή με το βλέμμα. Όταν βλέπει περιστρεφόμενα αντικείμενα, εμφανίζει εμμονή.

> Ακουστικό σύστημα:

Δυσανασχετεί σε έντονους θορύβους και διασπάται η προσοχή του από αυτούς. Κλείνει τα αυτιά του συχνά και δείχνει ότι δεν ακούει όταν του μιλάνε.

> Αιθουσαίο σύστημα:

Δεν του αρέσουν δραστηριότητες όπου το κεφάλι είναι ανάποδα, αποφεύγει τον εξοπλισμό της παιδικής χαράς, φοβάται τις πτώσεις ή τα ύψη, αποφεύγει τα ασταθή ή ανισόπεδα εδάφη, προτιμά το ήσυχο και καθιστικό παιχνίδι και ζαλίζεται εύκολα. Από την άλλη μεριά, ενδέχεται να μην μπορεί να καθίσει ήσυχα, κινείται διαρκώς, περιστρέφεται γύρω – γύρω για πολλή ώρα χωρίς να δείχνει ότι ζαλίζεται, κουνιέται ασυναίσθητα, του αρέσει να πέφτει και διεγείρεται κατά την κινητική δραστηριότητα.

> Γευστικό σύστημα:

Επιλέγει συγκεκριμένες τροφές και δεν αντέχει το πλύσιμο των δοντιών. Υπάρχει το ενδεχόμενο να βάζει στο στόμα του αντικείμενα που δεν τρώγονται.

Εάν παρατηρούνται στο παιδί τέτοιες δυσκολίες, είναι πρέπουσα η συμβολή ενός εργοθεραπευτή με ειδίκευση στην Αισθητηριακή Ολοκλήρωση.